Dünyada 200'den fazla para birimi var ama Doğu Afrika'da en çok kullanılan para birimi olan şilinin neden böyle adlandırıldığını hiç merak ettiniz mi? Veya Arapça konuşulan Kuzey Afrika'daki paranın birimi neden dinar? Peki, Batı ve Orta Afrika'ya hakim olan frank ismi nereden geldi?
Paranın dünyayı döndürdüğünü söylüyorlar. Ancak takastan banknotlara uzanan yolculuk dolambaçlı bir yolculuktu; dolaşımdaki para birimleri kadar çeşitli evrimsel sosyo-politik ve ekonomik aşamalardan geçti.
Çoğumuz, ülkeye özgü para birimleri etrafında inşa edilmiş yerleşik para sistemlerinin olduğu bir dünyaya uyanıyoruz. Afrikalı bir beyefendinin, ülkesinin para biriminin isminin kökeni ve yasal para birimi olarak kabul edilmesi sürecindeki rolü hakkında heyecan verici bir hikayesi var.
Eritre'nin eski büyükelçisi Anderbrhan Welde Giorgis, Eritre Bankası'nın o zamanki müdürü olarak "Nakfa" para biriminin adının doğuşunu gerçekleştirmekle tanınan bir diplomat, politikacı ve ekonomisttir.
Bu hikayenin başlangıcı; 1994 yılında kendisi ve Eritre Devlet Başkanı Isaias Afwerki'nin Peter Miovich başkanlığındaki bir Dünya Bankası heyetini Asmara'daki bir restoranda resmi olmayan bir akşam yemeğinde ağırladığı bir akşama gidiyor.
Eritre, komşusu Etiyopya'dan 30 yıl süren kurtuluş mücadelesinden yeni çıkmıştı ve Etiyopya "Birr"ini kendi para birimiyle değiştirmeyi planlıyordu. Akşam yemeğinde Vali, Devlet Başkanı ve Dünya Bankası'ndan gelen konuklar para birimi isim arayışına ve tartışmasına girdi.
Konuşma sırasında önerilen yeni para birimi için potansiyel isimler ortalıkta dolaşırken Miovich ev sahiplerine şunları söyledi: "Bakın, sizler harika bir şey yaptınız. Kimse sizin kazanmanızı beklemiyordu ama siz uluslararası beklentilere meydan okuma yeteneğinizi gösterdiniz."
Anderbrhan Welde Giorgis, Miovich'in bundan sonra önerdiği şeyi TRT Afrika'ya aynen anlatıyor. "Peki neden buna Nakfa adını vermiyorsunuz?" dedi. "Bu, Eritre halkının kurtuluş mücadelesindeki azmini, kararlılığını ve dayanıklılığını simgeleyecektir."
Nakfa, kimliğini Kuzey Kızıldeniz bölgesinde, Eritre Halk Kurtuluş Cephesi'nin karargahı olarak hizmet veren aynı adı taşıyan Eritre kasabasından alıyor.
Para Birimleri
Nakfa, yer adı taşıyan birkaç Afrika para biriminden birisidir. Uluslararası Banknot Topluluğu (IBNS) Başkan Yardımcısı Ömer Yalçınkaya, derneğin internet sitesinde 250 ülkede kullanılan 215 para biriminin listelendiği "Dünya Para Birimi İsimlerinin Kökenleri" başlıklı bir çalışma yayınladı.
Çalışması, Sierra Leone'nin para birimi olan Leone'nin ülkenin adından türetildiğini, Naira'nın ise Nijerya kelimesinin değiştirilmiş hali olduğunu belirtiyor.
Yer adlarını alan diğer para birimleri arasında, adını Kwanza Nehri'nden alan Angola Kwanzası bulunmaktadır. Lesotho'nun Malotisi, Güney Afrika'daki aynı adı taşıyan dağ silsilesinden ilham almıştır.
Güney Afrika Randı, adını Hollandaca "beyaz suların sırtı" anlamına gelen "Witwatersrand" kelimesinden alır. Ülkenin kuzeydoğusunda dünyanın en büyük altın madenlerinden birinin bulunduğu bölgedir.
Rand gibi Dolar da Çek Cumhuriyeti'nde bir zamanlar gümüşün çıkarıldığı bir kasaba olan Joachim Vadisi'ne atıfta bulunan Alman "Joachimsthal" sözcüğünden geliyor. Bu madenden elde edilen gümüşle basılan madeni paraların adının "joachimsthaler" olduğu, daha sonra "thaler" olarak kısaltıldığı ve sonunda dolara dönüştüğü bildirildi.
ABD, Avustralya, Kanada, Fiji, Yeni Zelanda ve Singapur da dahil olmak üzere dünya çapında birçok ülkenin para biriminin ismi dolardır. Afrika'da üç ülke - Namibya, Liberya ve Zimbabve - dolar cinsinden para birimine sahiptir.
Bir ara Zimbabve aşırı enflasyon nedeniyle 100 trilyon Z$'lık banknot bile basmıştır.
Ağırlığa Referans
Ömer Yalçınkaya araştırmasında genel bir eğilim gözlemledi: "İlk para birimi adları ağırlık birimlerinden türetilmiştir."
İngiliz sterlini, Türk lirası, Arap dirhemi, Rus rublesi, Yunan drahmisi ve İspanyol pezetasının hepsi ağırlıkla ilgilidir.
Mısır, Sudan ve Güney Sudan'ın kendi pound versiyonları vardır. Gana, eskiden pound olan para birimini Gana cedisi (yerel Akan dilinde "küçük kabuk" anlamında) ile değiştirdi. Gambiya dalasisi de öyle. Seyşeller ve Mauritius rupisi, Hint göçü dalgasının ardından poundun yerini alarak para birimi olarak kullanılmaya başlandı.
Bazı eski İngiliz kolonileri, eski İngilizce'de "bölmek" anlamına gelen "Shilling" fiilinden türetilen şilin'i kullandı. Bir poundun 20'de biri anlamına gelen muhasebe terimi artık Doğu Afrika'nın bir çok ülkesinde para birimi olarak kullanılmaktadır.
Frankofon kökenleri
Fransızca konuşulan eski kolonilerin çoğunda, bir Fransız madeni parasını ifade eden "frank" standart para birimi haline geldi.
CFA Frangı sekiz Batı Afrika devleti (Benin, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Gine-Bissau, Mali, Nijer, Senegal ve Togo) ve Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Ekvator Ginesi ve Gabon'dan oluşan altı Orta Afrika ülkesi tarafından kullanılmaktadır. Moritanya da 1973'te bu para birimini kabul etti.
Frank, 1916'da Belçika'nın Afrika'daki Alman topraklarını ele geçirmesiyle Ruanda'ya girdi. Ruanda; Burundi ve Ruanda Frangı'nın kabul edildiği 1960 yılına kadar Kongo Frangı'nı kullandı. Frank, Cibuti'ye 1884 yılında ülkenin Fransız himayesine girmesinden sonra kabul edildi.
Madagaskar, Madagaskar Frangı'nı ariary ile değiştirirken, Moritanya da CFA Frangı olan para birimini ouguiya ile değiştirdi. Ariary isminin sömürge öncesi para birimi olan gümüş dolardan türetildiği söylenmektedir.
Gümüş döküm
Fas da frangı, adını İslam öncesi dönemde Arabistan'da kullanılan Yunan parası drahmiden alan dirheme çevirdi.
Komşusu Cezayir daha sonra frangı dinarla değiştirerek Libya, Irak, Ürdün ve Tunus'un da aralarında bulunduğu para birimi olarak dinar kullanan en az on ülkenin yer aldığı listeye katıldı. Dinar, eski Roma'nın gümüş parası olan Latince "denarius" kelimesinden türemiştir.
Benzer şekilde birr de gümüş anlamına gelir. Etiyopya'da 1893'te tanıtıldı ancak 1976'da resmi para birimi oldu.
Özgürlük sembolü
Sömürgeci güçler kıtanın para birimi adlarının çoğunu etkilerken, bazıları tıpkı nakfa gibi bir kurtuluş bildirisiydi.
Zambiya'nın kwacha'sı Bemba dilinde "şafak" anlamına gelen kelimeden gelir ve Zambiya'nın ulusal sloganı olan "Özgürlüğün Yeni Şafağı"nı yansıtır. Malavi de kwacha'yı resmi para birimi olarak kabul etti.
Ömer Yalçınkaya'ya göre en orijinal para birimi isimlerinden biri Botsvana Pulası'dır. Yerel Setswana dilinde yağmur anlamına gelir.
Çoğu para birimi tarihi semboller gibi görünse de Eswatini krallığı, kendi para birimine yerel Swati dilinde "para" anlamına gelen lilangeni adını vermeyi tercih etmiştir.
![[Papermoney]](./makaleler/biz/k_f_2006_1.jpg)
![[www.Koleksiyon.Org]](./imgs/satis/angora.png)
![[Koleksiyon.Org]](./imgs/numismatic.png)
![[English]](./imgs/bEN.png)
English![[Email]](./imgs/icon_mail.gif){kind=icon}
![[Email]](./imgs/email.png)
![[France 10 Francs]](./urunler/301/55001-56000/55754/k55754a.jpg)
![[France Tüm Paralar]](./imgs/buyutec.gif){kind=small}
![[Germany Federal Republic 100 Mark]](./urunler/301/58001-59000/58825/k58825a.jpg)
![[Mexico 100 Pesos]](./urunler/301/58001-59000/58651/k58651a.jpg)
![[Somaliland 50 Shillings]](./urunler/301/55001-56000/55808/k55808a.jpg)
![[Koleksiyon.Org]](./imgs/koll1_.gif)
![[Afghanistan 1,000 Afghanis]](./urunler/301/42001-43000/42104/k42104a.jpg)
![[Timor 100 Escudos]](./urunler/301/56001-57000/56114/k56114a.jpg)
![[Burundi 20 Francs]](./urunler/301/26001-27000/26181/k26181a.jpg)
![[Cuba 5 Pesos]](./urunler/301/33001-34000/33066/k33066a.jpg)
![[Germany 1,000,000 Mark]](./urunler/301/17001-18000/17758/k17758a.jpg)
![[Transnistria 25 Rublei]](./urunler/301/49001-50000/49164/k49164a.jpg)
![[Yugoslavia 100 Dinara]](./urunler/301/55001-56000/55921/k55921a.jpg)
![[West African States 1,000 Francs]](./urunler/301/53001-54000/53928/k53928a.jpg)
![[Russia 25 Rubles]](./urunler/301/30001-31000/30602/k30602a.jpg)
![[Central African States 1,000 Francs]](./urunler/301/53001-54000/53390/k53390a.jpg)
![[China 5 Yuan]](./urunler/301/6001-7000/6274/k6274a.jpg)
![[Luxembourg 5 Francs]](./urunler/301/56001-57000/56803/k56803a.jpg)
![[Sepet]](./imgs/sepet.jpg)
![[4.Emisyon 10 Lira]](./urunler/101/15001-16000/15203/k15203a.jpg)
![[5.Emisyon 100 Lira]](./urunler/101/10001-11000/10633/k10633a.jpg)
![[6.Emisyon 500 Lira]](./urunler/101/8001-9000/8976/k8976a.jpg)
![[5.Emisyon 50 Lira]](./urunler/101/2001-3000/2191/k2191a.jpg)
![[6.Emisyon 500 Lira]](./urunler/101/17001-18000/17348/k17348a.jpg)
![[6.Emisyon 500 Lira]](./urunler/101/3001-4000/3447/k3447a.jpg)
![[5.Emisyon 500 Lira]](./urunler/101/11001-12000/11498/k11498a.jpg)
![[6.Emisyon 50 Lira]](./urunler/101/4001-5000/4791/k4791a.jpg)
![[7.Emisyon 20,000 Lira]](./urunler/101/16001-17000/16217/k16217a.jpg)
![[7.Emisyon 10,000 Lira]](./urunler/101/13001-14000/13211/k13211a.jpg)
![[7.Emisyon 500,000 Lira]](./urunler/101/13001-14000/13663/k13663a.jpg)
![[7.Emisyon 100,000 Lira]](./urunler/101/6001-7000/6141/k6141a.jpg)
![[7.Emisyon 10,000 Lira]](./urunler/101/15001-16000/15228/k15228a.jpg)
![[2.Emisyon 5 Lira]](./urunler/101/15001-16000/15742/k15742a.jpg)
![[8.Emisyon 1 Yeni Lira]](./urunler/101/2001-3000/2745/k2745a.jpg)
![[7.Emisyon 5,000,000 Lira]](./urunler/101/10001-11000/10306/k10306a.jpg)